درس ششم: انواع نزول و آثار آن

معانی نزول

نزول به معنای فرود آمدن است. در ابتدا به معنای نزول مادی بود و بعدها توسعه یافته و به معنای نزول اعتباریو حقیقی هم بکار رفته است. نزول اعتباری این است که یک موجود از مقام اعتباری بالاتری به مقام پایین تری منتقل شود. در قرآن نزول به این معنی استعمال نشده است.

نزول معنوی این است که موجودی از رتبه معنوی خود به رتبه پایین تری منتقل شود. مراد از نزول قرآن همین قسم است.

انواع نزول

قرآن دو گونه نزول داشته است. یکی دفعی و در زمان معینی است و دیگری تدریجی است.

دفعی

قرآن در شب قدر به صورت دفعی نازل شده است. انا انزلناه فی لیلة القدر؛

تدریجی

در دسته ای از آیات به تدریجی بودن نزول قرآن تصریح شده است. و برخی دیگر از آیات اشاره به رویدادهای خاصی دارد که در دوران نبوت رخ داده است. علاوه بر این در تاریخ هم مسلم است که قرآن طی 23 سال نازل شده است.

چگونگی جمع آیات

چون نزول تدریجی قرآن امری مسلم بوده، آنها در مقام توجیه آیات نزول دفعی بر آمدند:

• گروهی می گویند تنها بخشی از آیات قرآن به صورت دفعی نازل شده است. (آنچه قرار بود در طول یک سال نازل شود در ماه رمضان آن سال نازل می شد) اما این ادعا مخالف ظاهر قرآن است. 
• برخی می گویند قرآن تدریجی نازل شده و آیاتی که می گویند دفعی است مثل سوره دخان و قدر و ...، بیانگر زمان نزول نیستند بلکه بیانگر شان شب قدر و ... می باشند. اما این درست نیست اولا خلاف ظاهر است، و ما دلیلی بر دست برداشتن از ظهور نداریم و ثانیا بنا بر این فرض می بایست بخش مهمی از آیات قرآن در باب اهمیت روزه و رمضان و ... نازل می شد.
• قرآن دارای دو نزول بوده که یکی دفعی و از ناحیه خدا بر سفیران گرامی به بیت المعمور و دیگری تدریجی بوده که در طول 23 سال از سفیران به پیامبر نازل گشته است.
• قرآن دارای دو وجود است، که یکی بسیط بوده که از سنخ الفاظ نیست و ما حقیقتش را درک نمی کنیم و یک وجود تفصیل یافته که به صورت تدریجی بر پیامبر فرود آمد.

می توان دو قول آخر را مکمل هم دانست. و ناسازگاری های ظاهری آنها را تبیین کرد؛ مثلا در قسم سوم به وجود بسیط قرآن در نزول دفعی اشاره نشده، اما نفی هم نشده است و شاید جمله واحده موجود در روایات اشاره به همین نزول باشد. ممکن است مراد از بیت المعمور قلب پیامبر ص باشد. که در این صورت مراد از نزول تدریجی ترواش تدریجی حقیقت بسیط قرآن از قلب آن حضرت به زبان مبارکش می باشد.

راز نزول تدریجی

راز نزول تدریجی: یکی در ارتباط با مردم و دیگری در ارتباط با پیامبر ص می باشد.

#                 آثار نزول تدریجی برای مردم

آیه ...و نزلنا تنزیلا؛ بیانگر آثار نزول تدریجی قرآن بر مردم است. آثاری که بر با درنگ خواندن قرآن مترتب می شود هدف واقعی نزول تدریجی آن است. تلاوت با درنگ این است که هر آیه در موقع مناسب و شرایط خاص خودش به مردم رسانده شود. زیرا آیات دارای مراتب بوده و حتی فهم و عمل برخی مترتب بر فهم آیات دیگر است. لذا باید تلاوت آیات با فاصله زمانی مناسب انجام گیرد. همچنین همزمانی تلاوت با شرایط موجود، امکان فهم بهتر را برای مردم فراهم می آورد. علاوه بر اینکه عمل به دستورات قرآن پاکیزگی ای در درون انسان ایجاد می کند که توان پذیرش تکالیف سنگین تر را هم خواهد داشت. و استعداد لازم را در گذر زمان کسب می کند. (خلاصه: با درنگ بودن منجر به فهم بهتر معارف؛ زمینه تسلیم بیشتر در برابر بیانات قرآنی؛ عمل به دستور های جدید را فراهم می کند.)

#                 آثار نزول تدریجی برای پیامبر

راز تدریجی بودن قرآن نسبت پیامبر از راز تدریجی بودن آن برای مردم جدا نیست. راز تدریجی بودن نزول قرآن بر پیامبر ص در سه جمله بیان شده است:

1. تثبیت قلب پیامبر ص؛ تثبیت قلب پیابر ص استواری بخشیدن به وجود مقدس آن حضرت و تقویت روحی ایشان می باشد. نزول تدریجی موجب پیوند دائمی صاحب فرمان با اجزا کننده است. و زمینه را برای تحمل مشکلات و استواری دین را فراهم می آورد؛ بیان دیگری از تثبیت هم ارائه شده است: تثبیت معارف قرآنی بر قلب پیامبر ص؛ برخی تثبیت قرآن بر قلوب مومنان را هم بدان اضافه کرده اند. البته این بیان با ظاهر این آیه: نثبت به فوائک ندارد.
2. و رتلناه ترتیلا؛ علاوه بر نزول تدریجی آیات با درنگ خوانده می شوند تا تثبیت فواد به بهترین وجه انجام شود. و ثانیا پیوند آیات با هم حفظ شود و ارتباط آنها از هم قطع نشود.
3. در طول جریان رسالت، مخالفان مخالفت هایی کرده اند که خداوند در ذیل برخی از آیات از آنها پرده برداشته است. و به بهترین وجه مساله را مطرح می کند. (البته در صورت نزول دفعی هم این مطلوب قابل تحقق است اما در نزول تدریجی موثر تر است.